Ebu Rahim Muhammed el-Biruni, poznati je iranski astronom, matematičar, geograf i filozof.
Rođen je u selu Kjata, u blizini grada Harezma, na području iranskog Horasana, u današnjem Uzbekistanu. Prvo obrazovanje stekao je u Harezmu gdje je izučavao prirodne nauke i jezike istočnih naroda. Već sa 22-23 godine postao je pravi enciklopedist svoga vremena, posebno izučavajući matematiku, astronomiju, medicinu, hronologiju, historiju i filozofiju.
Oko 1010. godine pozvali su Birunija u harezmijsku Akademiju Me’mnuna gdje su bili okupljeni najpoznatiji naučnici toga vremena, kao što je Ibn Sina. Tu je on stupio u naučnu polemiku sa Ibn Sinom o pitanju ustrojstva svemira. Biruni je postavio Ibn Sini 10 pitanja kao prigovore na Aristotelovu filozofiju, na koja je odgovarao Ibn Sina i ta polemika u nauci je poznata pod naslovom Pitanja i odgovori.
Prvo veliko djelo Birunija zove se Tragovi sačuvani od minulih vijekova. To je veliko djelo Birunija koje je napisao prije dolaska u Gaznu i smatra se dragocjenim djelom islamskog svijeta.
Drugo važno djelo Birunija nosi naslov O Indiji što razum prihvata ili odbacije. Ruski orijentalista Rozen piše da je ovo djelo jedinstveno u svojoj vrsti i da mu nije bilo ravna u čitavoj naučnoj literaturi Istoka i Zapada.
Po ocjeni naučnika, Biruni spada u pionire kulturnog zbližavanja naroda Srednje Azije i Indije. Puteve za takvo zbližavanje on je vidio u razmjeni prirodoslovnih i filozofskih saznanja o svijetu.
Značajno Birunijevo djelo je i Mes’udov kanon o nebeskim tijelima i zvijezdama, u kojem je iznio svoja saznanja iz astronomije i matematike. Tu on pored geocentričnog sistema naslućuje i heliocentrični sistem. Isto tako važna je knjiga o poznavanju kamenja pod naslovom Knjiga o poznavanju dragog kamenja u kojoj opisuje rude i kamenove sa specifičnim težinama elemenata koje je sam određivao i to vrlo precizno.
Naučna djela i dostignuća Birunija odigrala su vrlo važnu ulogu u razvitku nauke uopšte i za pet vijekova su preduhitrila mnoge napredne ideje u nauci koje se javljaju i prihvataju u epohi evropske renesanse.
(Iz knjige “Historija perzijske književnosti – do nastanka do kraja 15. vijeka”, autora dr. Bećira Džake
